Cümlede Anlam Konu Anlatımı

LGS Konu Anlatımı

11.12.2023

A⁺

A^-

Cümlede Anlam Konu Anlatımı: Dil bilgisi öğreniminde zengin bilgi kaynağı. Pratik ipuçları ve detaylı analizler.

Cümlede Anlam

CÜMLELERİN İFADE ETTİĞİ ANLAM ÖZELLİKLERİ

Tanım Cümlesi:

Bir kavramı veya nesneyi belirgin özelliklerini anlatan, tarif eden cümlelere tanım cümlesi denir. “Bu nedir?” sorusunun cevabını veren cümle tanım cümlesidir.

Doğa canlı ve cansız varlıkların yaşadığı bir sistemdir.

Bir elementin tüm özelliklerini taşıyan en küçük parçaya atom denir.

Karşılaştırma Cümlesi

Birbiriyle ilgili iki kavramı, iki varlığı, iki durumu ortak olan veya olmayan yönleriyle ele alarak bunlar arasındaki benzerlikleri veya farklılıkları ortaya koyan cümlelerdir. Bir yargıya ancak karşılaştırmalar sonucu varabiliyorsak orada karşılaştırma vardır. Bu cümlelerde “kadar, gibi, en, daha” ifadeleri sıkça kullanılır.

Bu kasaba da diğerleri gibi sakin ve huzurluydu.

Karacaoğlandan güzel yazan halk ozanı var mı?

Üslup cümlesi:

Bir yazının üslubu, o yazıyı yazan sanatçının duyuş, görüş, anlayış ve anlatışındaki özelliğidir. Üslupla ilgili cümlelerde sanatçının dili kullanma biçiminden, seçtiği sözcüklerden anlatımın yalın veya sanatlı oluşundan, cümlelerin niteliğinden, eserdeki kişilerin anlatım özelliğinden bahsedilir.

Yazar devrik cümleler kullanarak anlatıma değişik bir hava katmış.

Cahit Sıtkı, biçim ve içerik uyumunu eserlerine çok güzel yansıtmış.

İçerik (Konu) Cümlesi:

İçerikle ilgili cümlelerde anlatılan eserin konusundan, bu anlatımda verilmek istenen mesajdan, eserde yer alan duygu, düşünce ve hayallerden söz edilir.

Bu romanda köyden kente göç eden bir ailenin hikayesi anlatılmıştır.

Derginin bu sayısında iki şairi şiirleriyle karşılaştırmış yazar.

Yorum Cümlesi:

Cümlenin genelinde ifade edilen durumun değerlendirildiği ya da açıklandığı cümlelerdir. Öznel cümlelerdir, söyleyenin yorumunu bildirir. Görülüp duyulanlardan anlatıcının kendince bir anlam çıkardığı cümlelerdir.

Son sınavımı da verdim, yani sınıfımı geçtim.

Hiç arayıp sormuyor,bizi unuttu.

Varsayım Cümlesi:

Henüz gerçekleşmemiş bir eylem veya durumu gerçekmiş gibi kabul edip onunla ilgili bir yargı içeren cümlelerdir.

Diyelim ki Bodrum’da bir haftalik tatil kazandın.

İki noktadan birden fazla doğru geçtiğini farz et.

İhtimal (Olasılık) Cümlesi:

Kesin anlam içermeyen, bir olayın veya durumun olumlu veya olumsuz bir şekilde gerçekleşebileceğini bildiren cümlelerdir. “Sanırım, sanıyorum, belki, galiba, zannederim,-ebilmek, olmalı, olabilir,-yordur” gibi şekillerde bir cümleye olasılık anlamı katılır.

Belki bu sınavda daha kolay sorular çıkar.

Galiba bu çocuk işin altından da kalkacak.

Eleştiri (Değerlendirme) Cümlesi:

Bir yapıtın, bir çalışmanın veya bir insanın kusurlu, eksik ya da güzel, iyi yönlerini ortaya koyan cümlelerdir. Eleştiri cümleleri kişisel yargılardır. Eleştiri cümleleri olumlu veya olumsuz olabilir. Olumlu eleştiride beğenme, takdir etme veya olumlu tarafların ortaya konması söz konusudur. Olumsuz eleştiride ise bunun tam tersi bir değerlendirme vardır.

Yazarın başarılı kişi tahlilleri romanı da da ilgi çekici hale getirmiş.

Farklı olma çabasındaki yazar,denediği bu yeni tarzla anlamsızlığa düşmüş.

Öz Eleştiri Cümlesi:

Kişinin kendi davranışlarına yönelik ortaya koyduğu olumsuz eleştirilerdir.

Zamanında çalışmadığım için başarılı olamadım.

Yaşadığım olayları sıcağı sıcağına yazmadığım için, şimdi geçmişi hatırlarken olayları birbirine karıştırıyorum.

Eşitlik Cümlesi:

Varlık, olay ya da olgular arasındaki eşitliğin belirtildiği cümlelerdir. Cümlelerde verilen ifadelerin eşit olup olmadığına bakmalıyız.

Maç sonunda iki takım da bir puana razı oldu.

Ellerinde kalan parayı yarı yarıya paylaştılar.

Aşamalı bir Durum Anlatan Cümleler:

Olumlu ya da olumsuz yöndeki bir değişmeyi, belli bir süre içinde sonuca ulaşmayı anlatan cümlelerdir. Cümlelerde aşamalı durum anlamı “gitgide, gittikçe, günden güne, iyiden iyiye” gibi ifadelerle sağlanır.

Durumu gün geçtikçe düzeliyordu.

Giderek daha az konuşuyordu bizimle.

Ön Yargı (Peşin Hüküm) Cümlesi:

Bir kimse ya da durumla ilgili olarak çeşitli nedenlerle önceden edinilmiş, olumlu ya da olumsuz bir görüş ortaya koyan kişisel yargılardır.

Göreceksiniz bu işi de yüzüne gözüne bulaştıracak.

Bu çocuk,kesinlikle başarılı olur

Azımsama ve Küçümseme Cümleleri:

Azımsama ve küçümseme cümleleri birbirinden farklı yargılardır. Azımsama, bir şeyin umulandan az bulunduğunu anlatan cümlelerdir. Küçümseme ise bir kişinin küçümsendiğini, aşağılandığını anlatan cümlelerdir.

Bu parayla simit bile alınmaz. (Azımsama)

Bu soruyu çözebileceğini mi sanıyorsun?

Birliktelik Cümlesi:

“ve,ile,birlikte” gibi ifadelerle yapılan ,birliktelik ifade eden cümlelerdir.

Tatile annesiyle gitmişti.

Sesi duyan kuşlar sağa sola kaçıştılar.

Sezgi (Tahmin) Cümlesi:

Olayların gidişinden neler olacağını hissetmeye, yani birinin içine doğan olaylara sezgi denir. Bu cümleler önceden tahmin edilen ifadelerdir.

İçten pazarlıklı biri olduğunu onun konuşmalarından çıkardım.

Son zamanlarda bir derdi olduğunu

Abartma Cümlesi:

Anlatımları çekici kılmak için olay ve durumların olağanüstü bir biçimde ifade edilmesiyle oluşan cümlelere denir.

O kadar ağladı ki gözyaşları sel oldu.

Bu hafta dünya kadar soru çözdüm.

Gerçekleşmemiş Beklenti Cümlesi:

Beklenen olayın ya da durumun gerçekleşmediğini anlatan cümlelerdir. Bu cümleler, genellikle hikaye bileşik zamanla çekimlenir.“sanmıştım, düşünmüştüm, zannetmiştim, ummuştum” gibi ifadeler bu cümlenin yapımında kullanılır.

Geçen hafta Almanya’da olurum sanmıştım.

Ankara’ya geldiğinde beni arayacağını

Öneri Cümlesi:

Bir sorunun çözülmesi veya bir işin yapılmasıyla ilgili öne sürülen görüşün anlatıldığı cümlelerdir.

Günde iki saat çalışırken kısa kısa notlar çıkarsan iyi olur.

Arapça, Farsça sözcükler atılmalı; yerine Türkçe sözcükler kullanılmalıdır.

Kinayeli Söyleyiş Bildiren Cümleler:

Bir gerçeği vurgulamak amacıyla sözün imalı olarak tam karşıt bir anlam içerebilecek biçimde kullanılmasıdır. Cümlenin tersi genellikle alaycı bir biçimde kastedilir.

Bizler bilmediğimiz hiçbir konu olmadığından hangi taşı kaldırırsanız altından çıkar,her konuda görüş bildiririz.

Eğitime önem verdiğimiz,okulları iki günde bir tatil edişimizden anlaşılıyor.

Tasarı Cümlesi:

Bir kimsenin herhangi bir konuyla ilgili, ileri dönük yapmayı düşündüğü plan veya projelerdir.

Bu yaz uzak ülkeleri dolaşmak istiyorum.

Son şiir kitabımı yayımladıktan sonra, bütün şiirlerimin yer aldığı bir kitap yayımlamayı düşünüyorum.

Nesnel Cümleler:

Anlatanın kişisel görüşlerini, duygularını içermeyen, doğruluğu ya da yanlışlığı kişiden kişiye değişmeyen cümlelerdir. Daha çok akademik yazılarda kullanılır. Akıl ve mantığa dayanan, belli bir kesinlik taşıyan ve kanıtlanabilir yargılardır.

Yazar, hikayesinde bir anne kızın yaşam mücadelesini anlatıyor.

Bu yıl kitap fuarına üç yüz yayınevi katıldı.

Öznel Cümleler:

Söyleyenin duygularını ve yorumlarını içeren, yargılarının doğruluğu kanıtlanamayan cümlelerdir. Öznel anlatımda kişinin kendi duyguları ön plana çıktığı için herkes bu görüşe katılmayabilir.

Yazar, bu eserinde oldukça etkili bir dil kullanmış.

Hafta sonu seyrettiğim oyun çok başarılıydı.

Doğrudan Anlatım:

Anlatıcının, bir cümlenin içinde başka birinin söylediklerini, söyleyenin ağzından çıktığı biçimiyle aktardığı anlatımdır. İç içe bileşik cümleler doğrudan anlatımdır. Alıntı yapılan cümle ya tırnak içine alınır ya da sonuna virgül kullanılır.

Okulunu bitirdiğinde sana bisiklet alacağım, demiştiniz.

Giderken teyzenlere gitmeyi unutma, dedi annesi.

Dolaylı Anlatım:

Anlatıcının, başkasının cümlesini birtakım değişiklikler yaparak değiştirdiği cümlelerdir. Bu cümlelerde başkasından alınan cümlenin anlamı korunur ama söyleyen, kendi cümlesine göre cümlenin yüklemini değiştirir.

Babası, bu akşam ödevlerini bitirmezse yarın sinemaya gidemeyeceğini söyledi.

Giderken teyzemlere uğramayı unutmamamı söylemişti annesi.

CÜMLELER ARASINDAKİ ANLAM İLİŞKİLERİ

Eş Anlamlı (Aynı Anlamlı) Cümleler:

Aynı konuyu, aynı düşünceyi değişik kelimelerle ve söz dizimiyle anlatan cümlelerdir.

Sanatçı, yazdıklarıyla toplumsal bozukluklara ayna tutuyor.

Sanatçı, toplumun aksayan yönlerini gerçekçi biçimde anlatıyor.

Yakın Anlamlı Cümleler:

Aynı anlama gelmeseler de bazı cümleler anlamları yönünden bir noktada buluşmakta, birbirini doğrulayıp desteklemektedir. Böyle cümleler yakın anlamlı cümlelerdir. Bu cümleler anlam bakımından özdeş değildir, sadece anlamları birbirine benzer.

Ekmeği ekmekçiye ver, bir ekmek de üste ver.

Usta kişilerle çalışmak, insana kazanç getirir.

Karşıt (Zıt ,Anlamca Çelişen) Cümleler:

İfadeleri birbirine karşıt olan, anlamları birbirleriyle uyuşmayan cümlelere denir. Aynı konuda söylenmiş iki cümleden biri diğerini geçersiz kılıyorsa, aynı anda ikisinin de anlamları geçerli olamıyorsa bu cümleler anlamca çelişir. Düşünce ve davranışların birbirini tutmaması, birbirlerine ters düşmesi, tutarsız olması cümleler arasında çelişkiye yol açmaktadır.

Bir sanat yapıtı gerçekçi olduğu ölçüde beğenilir ve kalıcı olur.

Duygu ve hayalden yoksun bir yapıt, estetik özellik kazanamayacağı için sanat yapıtı da sayılamaz.

Sebep – Sonuç Cümleleri:

Cümledeki yargılardan biri neden, diğeri o nedenin sonucu olan cümlelerdir. Bu cümleler eylemin yapılma gerekçesini ve sonucunda ne olduğunu ifade eden cümlelerdir.

Bu cümlelerde temel yargıya yöneltilen “neden,niçin,hangi sebeple” sorularının yanıtları vardır. “-dığı için, -dığından, -ınca, diye, sayesinde” ifadeleri sebep anlamı vermektedir. “için” kelimesi hem sebep-sonuç hem de amaç-sonuç anlamı verdiği için dikkatli olmamız gerekir. İçin

kelimesinin geçtiği cümle sebep anlamı vermelidir.

Yalan söylediği için arkadaşları tarafından dışlanmış.

Antrenör, başarısız olduğundan takımdan uzaklaştırıldı.

Amaç – Sonuç Cümleleri:

Cümledeki yargılardan birinin amaç, diğerinin o amaca bağlı sonucu bildirdiği cümlelerdir. Bu cümlelerde amaç “gerçekleştirilmek istenen”dir.

Bu cümlelerde temel yargıya yöneltilen “hangi amaçla” sorusunun yanıtı vardır. Bu cümlelerde de “için” kelimesinden sıkça yararlanılır. İçin kelimesinin geçtiği cümle amaç anlamı vermelidir.

Neden-sonuç ilişkili cümlelerle karıştırılmaması için, amaç-sonuç ilişkisi kuran sözcük veya ekin yerine “amacıyla” sözcüğünü getirebiliriz.

“-mek için, -mek üzere,-esi için, -e, diye, amacıyla” ifadeleri amaç anlamı verir.

Bilgi toplamak üzere kütüphaneye gidiyorum.

Ödevimi bitiremedim diye öğretmen bana kızdı.

Koşul (Şart) – Sonuç Cümleleri:

Bir olayın ya da durumun gerçekleşebilmesi için başka bir olayın varlığının gerektiğini bildiren cümlelerdir. Koşul gerçekleşmezse asıl olay da gerçekleşemez. “-se/-sa” eki koşul-sonuç cümlesi yapmak için sıkça kullanılır ama aşağıdaki ek ve sözcükler de cümleye koşul anlamı

vermektedir.

“-se, -mek üzere, -dıkça, -meden, mı, ama” ifadeleri koşul anlamı taşır.

Gözlerinin içine baksa onu ne kadar kızdırdığını anlar.

Dolaba bakarsan aradığını bulursun.

CÜMLEYE HAKİM OLAN DUYGULAR

Sevinç Cümlesi:

İstenen veya hoşa giden bir şeyin olmasıyla duyulan coşkuyu anlatan cümlelerdir.

Yaşasın, arkadaşım geldi!

İçim neşe dolu, tatile çıkıyoruz!

Okulda dereceye girdiğini öğrendiğinde ayakları yere değmiyordu.

Ziyaret gününde hapishanede bayram havası esiyor.

Üzülme Cümlesi:

Bir kişinin bir olay veya karşısındakinin durumu ya da çaresizliği karşısında bir şey yapamamayı anlatan cümlelerdir.

Kuşlar göç ediyor, ne yazık ki kış geliyor.

O güzelim köpek, birkaç yılda çöküp yaşlandı.

Yüreğinin acısını, yılların izini taşıyordu yüzündeki derin çizgiler.

Zavallı adam, çocuklarını yetiştirebilmek için ne acılar çekti.

Beğenme Cümlesi:

Herhangi bir durum ya da olaydan duyulan memnuniyetin dile getirildiği cümlelerdir.

Yazar, olayları sıradanlığa düşmeden güzel bir üslupla yansıtmış.

Araba dediğin böyle rahat ve geniş olmalı.

Acıma Cümlesi:

Vah zavallıcık, küçücük yaşta çalıştırılıyor!

Çocuğun halini görünce içim parçalandı.

Zavallı adam buz gibi sokakta dışarda kalmış. Zavallı,bir dilim ekmeğe muhtaç.

Sitem Cümlesi:

Bir kimseye, yaptığı bir hareketin veya söylediği sözün üzüntü, alınganlık, kırgınlık vb. duygular uyandırdığını öfkelenmeden belirtmeyi anlatan cümlelerdir.

Sitem cümleleri ile yakınma cümleleri arasındaki fark şudur: Sitem cümlelerinde bir durumdan veya bir kişiden duyulan rahatsızlık kişinin kendisine söylenir, yakınma cümlelerinde ise bir durumdan veya bir kişiden duyulan rahatsızlık başkalarına anlatılır.

Hadi gelmedin,bari telefon etseydin.

Düğün yapmışsın da bize haber vermemişsin.

Pişmanlık Cümlesi:

Olumsuz bir durumdan veya kişinin yaptığı yanlıştan dolayı üzülmeyi, kendi kendine şikayet etmeyi bildiren cümlelerdir. Bir işin yanlış ve uygunsuz sonuç verdiğini anlamak ve ktir.

Neden ona bunları söyledim sanki?

Keşke elimdeki parayı çarçur etmeseydim.

Özlem Cümlesi:

Bir kimseyi veya bir şeyi görme,ona kavuşma isteği duymaktır.

Hani o saçlarına taç yaptığım çiçekler?

Çocukluğumuzda ne güzel şarkılar söylerdik.

8 . Şaşırma Cümlesi:

Umulmayan, beklenmeyen bir olay karşısında düşünce karışıklığı geçirmeyi, şaşkın duruma gelmeyi bildiren cümlelerdir.

Biraz sonra bir bataklığın içine dalmayayım mı!

Hayret, bunu senden hiç beklemiyordum.

Uyarı Cümlesi:

Bir kimseye yanlış bir davranışta bulunmamasını söylemek, uyarıda bulunmaktır. Kişi ya da kişileri yanlış davranışlardan uzak tutmak için bir konu, sorun ya da olumsuz bir durum ile ilgili ikaz ve hatırlatmaları içeren cümlelerdir.

Aman elinizi sürmeyin, daha kurumadı.

Arkadaşlar, lütfen biraz sessiz olalım.

Hayıflanma (Üzülme) Cümlesi:

Eldeki bir fırsatı değerlendirmeme sonucu duyulan üzüntüdür. Yapılmayanlardan dolayı üzüntü vardır. Pişmanlık cümlelerinde ise yapılanlardan dolayı üzüntü vardır.

Emekli ikramiyeme ev alsaydım şimdi ne iyi olacaktı.

Öğretmenin anlattıklarını keşke defterime yazsaydım.

Yakınma (Şikayet) Cümlesi:

Olumsuz bir durumdan memnun olmamak, bu durumdan şikâyetçi olmak, sızlanmak, rahatsız olmak ve bu olumsuz olayla ilgili huzursuzluğunu dile getirmektir. Yakınma bildiren cümlelerde memnun olunmayan durumla ilgili bir “sertlik” ve “açık eleştiri” havası gizlidir.

Kimse gerçek sanat eserinin değerini bilmiyor.

Bir haftadır hasta yatıyorum;kimse bana nasılsın,diye sormadı.

Heyecan Cümlesi:

Sevinç, korku, üzüntü gibi durumlarla ortaya çıkan geçici duygu durumlarını anlatan cümlelere denir.

Acaba yeni evimde de düzenli olabilecek miyim?

Okula yeni başlayan bir çocuk gibiyim.

Kaygı (Endişe) Cümlesi:

Bir olay ya da durumun kötü bir şekilde sonuçlanacağı düşüncesini ifade eden cümlelere denir.

Ya işler umduğum gibi gitmezse!

Ona çok güvenmekte hata mı ettik acaba?

Alçakgönüllülük Cümlesi:

Kişinin kendi değerini olduğundan aşağı göstermesi, sahip olduğu üstünlükleri ön plana çıkarmamasıdır.

Bu zorlu uğraşta, kendimi hiçbir zaman şair olarak görmedim.

Ben, şiir yazma yolunda tutarlı olduğunu sandığım bir biçimde yürüyen sıradan bir şairim.

Kararlılık Cümlesi:

Kararında direnme, kesin karar vermiş olma durumunu belirten cümlelerdir.

Başkaları ne derse desin, fikrimizi değiştirecek değiliz.

Hiçbir güç, beni çalışmaktan alıkoyamaz.

Bıkma (Usanma) Cümlesi:

Herhangi bir olaya,duruma veya kişiye karşı duyulan bıkkınlığı içeren cümlelerdir.

Öff, yine aynı yemeği yiyeceğiz!

Yeter artık,bu iş ne zaman bitecek?

Yergi Cümlesi:

Eksiklerin,sakıncalı durumların küçümsendiği, olumsuz eleştirildiği cümlelerdir.

Sorumluluk duygusundan yoksun,saygısız biridir.

Borcunu ödemez,sözünü tutmaz,nasıl biri bu!

Kanıksama Cümlesi:

Olayların ve durumların pek çok kez tekrarlanması nedeniyle artık etkilenmez olmayı, aldırmamayı ifade eden cümlelerdir.

Asker kurşunlara aldırmıyordu.

Benzin fiyatlarına zam gelse de halk sessiz kalıyordu.

Karamsarlık Cümlesi:

Hayata ya da içinde bulunduğu duruma kötümser bakmaya karamsarlık denir.

Bugünden sonra hayatımda hiçbir şey iyiye gitmeyecek.

Ne göz yaşı avutur gönülleri, ne bir müjde güldürür bu yüzleri.

Yadsıma (İnkar) Cümlesi:

Bir kişinin yaptığı bir işi, söylediği sözü veya tanık olduğu bir şeyi yapmadığını, bilmediğini söylemek yani inkar etmeye yadsıma denir.

Bu sözleri ben mi söylemişim?

Benim için ortaya atılan bu iddaların hiçbirini kabul etmiyorum.

Kararsızlık Cümlesi:

Herhangi bir konu ile ilgili olarak karar verememeyi ifade eden cümlelerdir.

Acaba kazağı burdan mı alsam, öteki mağazadan mı?

Saçımın rengini değiştirsem mi acaba?

KALIPLAŞMIŞ CÜMLE YAPILARI

Kimi cümleler, sözcükler aracılığıyla iletilen anlamın dışında ikinci bir anlam daha içerir. Söyleyişten ya da söz diziminden kaynaklanan bu anlama “kalıplaşmış anlam” denir. Halk arasında çok kullanılan, tam olarak deyim özelliği taşımayan sözlerdir. Belli durumlarda ve olaylarda kullanılır.

Söylenmeye başlandığı anda devamı tahmin edilen cümlelerdir.

Kalıplaşmış cümleler, değişmeyen ve genelde mecaz anlam taşıyan kelime gruplarıyla kurulan cümlelerdir.

Anlatımı güçlendirmek maksadıyla kullanılırlar.

Deyimler, atasözleri ve bazı özlü sözler, kalıplaşmış sözlerdir.

Bu cümleler farklı biçimlerde, eş anlamlı sözcüklerle değiştirilerek kullanılamazlar. Kalıplaşmış anlam, nesnel ve geneldir. Kalıplaşmış anlamlar, bir dileği, isteği, görüşü etkili anlatma yollarından biridir. Kültür dilinde olduğu kadar günlük dilde de sık kullanılır. Uzun açıklamalara başvurma gereği duyurmaz. Örneğin, birine: “Sen aslında insanları sevmezsin, seninle bu konuda dalga geçiliyor.” yerine; “Ne de seversin ya insanları!” demek yeterlidir.

Örnekler:

* Oturup dayısıyla şurdan burdan konuştular.

* En küçük kardeşim, hastalanan arkadaşına “Geçmiş olsun.” dedi.

* Ağabeyim askere gidince herkes: “Allah kavuştursun.” demişti.

* Yeni işin hepimiz için hayırlı olsun.

* Ne yaparsan yap bir daha sakın ha oraya gitme.

* Ben kendimi bildim bileli yabancılarla konuşmayı sevmem.

* Yemek çok güzel olmuş,ellerine sağlık.

* Hapşırınca: “Çok yaşa” dedi.

* Bütün gün koşturup durduk,çok yorulduk.

* Çantasını kaybeden kadına: “Canın sağ olsun” dedi.

* Toplantıya ha sen ha o katılmış ne fark eder?