Sözcükte Anlam Konu Anlatımı

Sözcükte Anlam Konu Anlatımı ile Türkçe dil bilgisini keşfedin. Ayrıntılı örnekler ve anlaşılır açıklamalarla.

Sözcükte Anlam

Bir ya da birden çok heceden oluşan, belli bir anlamı olan, tümce kurmaya yarayan ve tümce kuruluşunda özel görevi olan dil öğesine sözcük denir. Sözcükler cümlede anlam kazanırlar. Yani bir sözcük farklı cümlelerde farklı anlamlarda kullanılabilir.

Örneğin ” bırakmak ” sözcüğü ” Elindeki kitabı masanın üzerine bıraktı. ” cümlesinde bir cismi bir eşyanın üzerine koymak anlamı taşır. ” Yağmur yağınca gezmeyi ertesi güne bıraktık” cümlesinde ertelemek anlamı taşımaktadır.

SÖZCÜKTE ÇOK ANLAMLILIK

Gerçek Anlam

Bir kelimenin aklımıza ilk gelen anlamıdır. Kelimelerin, sözlükte yer alan ilk anlamları da gerçek anlamlarıdır. Bu yüzden gerçek anlama, sözlük anlamı da denir.

Bugünkü antrenmandan sonra ayağı şişmişti.

Kalp ameliyatından sonra eski sağlığına kavuşmuştu.

Baş ağrısından dolayı geceleri yatamıyordu.

MECAZ ANLAM

Kelimelerin sözlük anlamlarından uzaklaşıp başka bir anlamda kullanılmasıdır. Genellikle somut kelimelerin soyutlaştırılmasıyla kullanılır.

Bugün söylediklerin kalbimi çok kırdı.

Gözüm bu adamı hiç tutmadı.

Temiz bir iş sonrasında kutlama yapıyoruz.

TERİM ANLAM

Sözcüğün spor, sanat, bilim vb. özel alanlarda kullanılan ve kazanılan anlamına terim anlam denir.

Meridyenler arasında 4 dakikalık bir mesafe vardır. (Coğrafya)

Birazdan ikinci perde başlayacak. (Tiyatro)

Fenerbahçe sağ taraftan korner kullanacak. (Spor)

Yan Anlam

Yan anlamda kullanılan sözcükler gerçek anlamdan yola çıkılarak bir benzerlik sonrasında oluşmuştur. Yani bir varlığın ismi, şekil olarak ya da işlevsel olarak benzerlik kurulabilen başka bir varlıktan alınmıştır. Burada dikkat edilmesi gereken husus, sözcüğün gerçek anlamdan tam olarak kopmamış olmasıdır.

Sandalyenin ayağı kırılınca yere düştüm.

Tarağın dişlerini birer birer kırdı.

Kapının kolu oynayınca korkudan ayağa fırladık.

Ad Aktarması

Bir kelimenin benzetme ilgisi ya da amacı olmaksızın başka bir sözcüğün, ismin yerine kullanılmasına ad aktarması denir. Bir varlık anlatılmak istenildiğinde direkt onun ismini vermek yerine, onun bir kısmını ya da başka bir özelliğini söyleyerek anlatmaya çalışmamızdır ad aktarması.

Orhan Kemal’i severek okurum. Uçak Ankara’ya inmek üzeredir.

Bu hafta evimizi taşıyacağız.

Dolaylama

Tek sözcükle anlatılabilecek kavram ve varlıkları birden fazla sözcükle söyleme biçimine dolaylama denir.

Hayat arkadaşıyla birlikte geziye çıkmıştı. (Eşi)

Kara elmasıyla ünlü bir şehrimizdir. (Kömür)

Yavru vatanda bu hafta sonu seçim yapılacak. (Kıbrıs)

Takım bugün meşin yuvarlığı kaleye göndermeyi başaramadı. (Top)

Soyut ve Somut Anlam

Türkçemizde yer alan bazı sözcüklerin karşıladığı varlıklar duyu organlarımızla algılanırken bazı kavramlar ise duyu organlarımız tarafından algılanamamaktadır.

Somut sözcükler duyu organlarımızla algılayabildiğimiz, yani dokunabildiğimiz, tadabildiğimiz, duyabildiğimiz varlıkların anlamlarını karşılar.

Kuş, kalem, yıldız, güneş, yağmur, deniz…

Soyut sözcüklerin karşıladığı kavramlar ise beş duyu organımızla algılanamazlar. Biz

kavramların varlıklarını ancak düşüncelerimiz yoluyla algılayabiliriz.

Mutluluk, üzüntü, akıl, düşünce, dil, cesaret, umut…

Güzel Adlandırma

Söylenmesinden çekinilen, korkulan, ürkülen bazı kavramların ve düşüncelerin başka sözcükler kullanılarak ifade edilmesine güzel adlandırma denir. Güzel adlandırma bazen inançlardan, tabulardan, ahlaki durumlardan dolayı kullanılabilir.

Mahallenin neşe kaynağı olan ihtiyar dün akşam hakkın rahmetine kavuştu. (Ölmek)

Arkadaşımızın babası ince hastalığa yakalanmıştı. (Verem)

Görme engelli (Kör) İşitme engelli (Sağır)

Kefen (Dikişsiz gömlek)

Nicel ve Nitel Anlam

Nicel Anlam: Kavramların sayılabilen, ölçülebilen, azalıp çoğalabilen özelliklerini gösteren sözcüklere nicel anlamlı sözcükler denir. Bu binadaki dairelerin oldukça geniş odaları var.

Ağacın uzun dallarını testereyle kestim. Okul, yüksek binaların arasında kalmış.

Nitel Anlam: Varlıkların nasıl olduğunu, niteliğini gösteren; sayılamayan, ölçülemeyen bir değeri, özelliği ifade eden sözcüklere “nitel anlamlı sözcükler” denir.

Okul yıllarında onunla yakın arkadaştık. (nitel anlam)

Annesinin güzel gözleri vardı. (nitel anlam)

SÖZCÜKLER ARASI ANLAM İLİŞKİLERİ

Eş Anlamlı (Anlamdaş) Sözcükler

Eş anlamlı sözcükler, aynı varlığı ya da aynı kavramı anlam olarak karşılarlar ancak yazılışlarında yani seslerinde farklılıklar vardır. Bir dilde bir kavrama iki farklı isim aynı anda verilmez. Ancak eş anlamlı sözcüklerin oluşması, aynı anlama gelen başka bir sözcüğün yabancı

dilden gelmesiyle mümkün olabilir.

Cahil-bilgisiz Cesur-yürekli

Cimri-pinti Ek-ilave

Enkaz-yıkıntı Eser-yapıt

Nasihat-öğüt Nesil-kuşak

Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler

Yazılışları aynı ama anlamları birbirinden farklı olan sözcüklere sesteş sözcükler denir. Türkçemizde 200’den fazla sesteş sözcük olduğu bilinir.

Yaş: Islaklık Yaş: İnsanın geçirdiği her yıl

Yüz: İnsan suratı Yüz: Sayı

Bu yoğunluktan bezdim artık. (Bıkmak)

Temizlik bezlerini kuruladım. (Kumaş)

Sıcak havayı gören denize daldı. (Suya atlama eylemi)

Ağacın dallarını budamak gerek. (Ağaç gövdesi)

Gül: Çiçek Gül: Eylem

Ek: İlave Ek: Yapmak eylemi

Zıt Anlamlı (karşıt) Sözcükler

Anlam bakımından birbirine karşıt olan, anlamca birbiriyle çelişen kelimelerin bütününe zıt anlamlı ya da bir diğer ifade ile karşıt anlamlı sözcükler denilmektedir.

Acı-tatlı iyi-kötü,

zengin-fakir siyah-beyaz,

aşağı-yukarı yüksek-alçak,

uzun-kısa sıcak-soğuk,

az-çok boş-dolu…

Yakın Anlamlı Sözcükler

Yazılışları ve okunuşları farklı olan, anlamdaş gibi göründüğü halde birbirin anlamını tam olarak karşılayamayan sözcüklerdir.

Basmak- ezmek Tanıdık – arkadaş

Tutmak – yakalamak Korkak – çekingen

Aynı Kavram Alanına Giren

Farklı anlamlar taşısalar da aynı işlevlerde kullanılan sözcülerdir.

” Kitap” : Roman – masal – hikaye

”Taşıt” : otobüs – minibüs – taksi

”Çiçek” : karanfil – papatya – gül

Genel ve Özel Anlamlı Sözcükler

Anlamca kapsamı geniş olan sözcüklere genel, dar olan sözcüklere ise özel anlamlı sözcükler denir.

» Elma, her iklimde yetiştirilebilen bir meyvedir.

Şehirlerin en güzeli bana göre İstanbul’ dur.

Birbirleriyle ilişkili sözcükler, özelden genele ya da genelden özele sıralanabilir.

Varlık canlı hayvan köpek boncuk