Cümlenin Ögeleri Konu Anlatımı

Cümlenin Ögeleri Konu Anlatımı ile Türkçe dil bilgisinde ustalaşın. Detaylı örnekler ve açıklayıcı içeriklerle.

Cümlenin Ögeleri

Bir duygu, düşünce veya durumu tam olarak anlatan sözcük ya da söz öbeklerine cümle denir.

NOT: Bir cümlenin oluşması için en önemli şart, kip ve şahıs bildiren bir unsurun bulunmasıdır. Yani eğer cümle içinde herhangi bir söz, haber veya dilek kiplerinden herhangi biriyle çekimli halde bulunuyorsa o, bir yargı bildiriyor demektir. Yargı bildirmek ise cümle olmanın en önemli koşuludur. Şahıs bildirmek, cümle olmak için her zaman gerekli değildir.

CÜMLENİN ÖGELERİ:

Sözcüklerin cümle içindeki görevlerine cümle ögesi denir. Ögeler temel ve yardımcı ögeler olmak üzere ikiye ayrılır.

1.Temel ögeler:

A)Yüklem

B) Özne

2.Yardımcı ögeler:

A)Nesne:

a. Belirtili nesne,

b. Belirtisiz nesne

B)Tümleçler:

a. Dolaylı tümleç (Yer Tamlayıcısı ),

b. Zarf tümleci, Edat tümleci

UYARI: Cümlenin ögeleri bulunurken ‘’ Yöntem’’ kuralı uygulanmalıdır. Yani bir cümlede sırasıyla: yüklem, özne, nesne ve diğer tümleçler bulunmalıdır.

UYARI: Cümlenin ögeleri bulunurken sorular kesinlikle yükleme sorulmalıdır ve ‘’ neyin, kimin’’ sorularının hiçbir ögeyi buldurmadığı unutulmamalıdır

TEMEL ÖGELER

1. YÜKLEM:

Cümlede anlatılan iş, olay, duygu, düşünce ya da yargıyı içeren temel öğeye “yüklem” denir. Yüklemler kip , şahıs ve ek fiille çekimlenmiş ögelerdir.

UYARI: Yüklemi bulmak için sorulabilecek herhangi bir soru yoktur. Çünkü yüklem bir cümlede soru sorulan kısımdır.

UYARI: Yüklemi olmadan hiçbir cümle tam bir yargı bildirmez ve eksik kalır.

UYARI: Yüklem dahil tüm ögeler bir sözcükten oluşabileceği gibi birden çok sözcükten de meydana gelebilir. Çünkü ikilemeler, tamlamalar, deyimler, yan cümlecikler ve birleşik fiiller bölünemez.

UYARI: Yüklem her zaman cümlenin sonunda olmayabilir. (Yüklemi doğru bulmak için devrik cümleler kurallı cümle haline getirilmelidir. )

UYARI: Yüklem, fiil kökü ise kip ve şahıs ekleriyle isimse ek fiille çekimlenerek yüklem olmuştur.

ÖRNEKLER

*Serkan, bugün Giresun’dan bize gelecekmiş.

*Ali, akıllı zeki ve çok başarılı bir öğrencidir. ( Yüklem sıfat tamlamasından oluşmuş )

* Onu bulana kadar akla karayı seçtik. (Yüklem deyimden oluşmuş.)

* Kadın, çocuğunu çok merak ediyordu. ( Yüklem birleşik fiilden oluşmuş )

*Ondan alacağım para ceketin cebindeymiş. ( Yüklem isim tamlaması.)

*Gülmezdi yüzüm sen gelmeseydin.

NOT: Yüklemi söylenmemiş ama hissettirilen cümlelere eksiltili cümle denir.

Örnek: herkeste bir korku, bir telaş

ÖZNE:

Bir cümlede işi yapan öge özne olarak adlandırılır. ‘’ Özne yükleme sorulan ‘’kim ve ne?’’ ya da ‘’olan ne , yapan kim? ‘’gibi sorulara cevap verir.

Yahya Kemal güzel şiirler yazmıştır.

UYARI: Özne, gerçek özne, gizli özne ve sözde söz de özne olmak üzere üçe ayrılır.

Gerçek Özne:

Yüklemin bildirdiği yargıyı yapan ögenin cümlede kullanılmasıyla oluşan öznedir.

Zeynep, soruları hızlıca çözerek öğretmenine teslim etti. Çözen kim ? Zeynep(gerçek özne)

Gizli Özne:

Cümlede açıkça bulunmayan özneye “gizli özne” denir. Gizli öznenin kim ya da ne olduğu yüklemin sonundaki kişi ekinden anlaşılır.

Bakakalırım, giden geminin ardından. (Gizli Ö. Ben )

Sözde Özne:

Bazı cümlelerde işi yapan belli değildir. Bu cümlelerde işten etkilenen öge sözde özne kabul edilir.

Halılar, bin bir emekle dokundu. (S.Ö.)

YARDIMCI ÖGELER

NESNE

Bir cümlede öznenin yaptığı işten etkilenen ögedir. İkiye ayrılır.

Belirtili Nesne: Bir cümlede yükleme sorulan ‘’ neyi, kimi ‘’ sorularına cevap veren ögedir.

Annem beni çok seviyor. ( Kimi seviyor ? )

Ali, sınıfı temizledi. ( Neyi temizledi ?)

Belirtisiz Nesne: Cümlede özneyi bulduktan sonra yükleme sorulan ‘’ne’’ sorusuna cevap verir.

Adam, çuval taşıyordu. ( Adam, ne taşıyordu ? )

Hayatımda ilk defa bir aslan gördüm. ( Ben, ne gördüm ? )

UYARI: Belirtili nesne daima ismin Belirtme ( -i hali) hal ekini alır. Belirtisiz nesne ise daima

yalın haldedir.

TÜMLEÇLER

Yer Tamlayıcısı ( Dolaylı Tümleç ): “-e, – de, -den” eklerini alarak cümlenin, dolayısıyla yüklemin anlamını, “fiilin, çıkma (uzaklaşma), bulunma ve yönelme (yaklaşma) bakımlarından ilgili olduğu yer” yönünden tamamlayan öğedir.

KİMe? NEYe ? NEREYe ?

KİMde? NEYde? NEREde ?

KİMden? NEYden? NEREden ?

NOT: Dolaylı tümleç olan sözcükte de ‘’ e, de, den’’ ekleri bulunmalıdır. ( ‘’e’’ cümlede ‘’a’’ ya dönüşebilir. )

Kalemim sınıfta kaldı. ( Nerede kaldı ?)

Yarın beraber pikniğe gideceğiz. (Nereye gideceğiz ? )

Konak, çamurlu ve bozuk bir yolun sağında kurulmuştu. ( Nerede kurulmuştu ? )

Annesinin doğum gününde kendisine aldığı bisikletten düştü. ( Nereden düştü ? )

Bu olayları sana anlatamadım. ( Kime anlatamadım? )

UYARI: Yön bildiren sözcükler ‘’ -e, – de, -den’’ eki alırsa dolaylı tümleç almazsa zarf olurlar.

Çocuk hızla aşağı indi.

( Nereye sorusuna cevap verdiği halde ‘’-e, -de, -den’’ eklerini almadığı için zarftır.

Çocuk aşağıya indi.

( Nereye sorusuna cevap verdiği ve ismin ‘’-e, -de, -den’’ eklerini aldığı için yer tamlayıcısıdır.)

Onu görünce içeri kaçtı.

( Nereye sorusuna cevap verdiği halde ismin ‘’ e, de, den hal eklerini almadığı için zarftır.)

Onu görünce içeriye kaçtı.

( Nereye sorusuna cevap verdiği ve ismin ‘’-e, -de ,-den’’ eklerini aldığı için yer tamlayıcısıdır. )

Zarf Tümleci ( Belirteç): Yüklemin anlamını zaman, durum, yön, miktar, tarz, vasıta, şart, sebep, birliktelik yönlerinden tamamlayan kelimeler ve kelime gruplarıdır.

UYARI: Zarf tümlecini bulmak için yükleme “ne zaman, nasıl, niçin, niye, neden, ne kadar, ne şekilde“ne ile, ne için, kiminle, kimin için?” soruları sorulur.

Annem etleri güzelce parçaladı.. (Nasıl parçaladı? )

Beni ağlattığı için gözlerim şişti. ( Niçin şişti?)

Anlatılanları sessizce dinledik. (Nasıl dinledik?)

Yaralı hastaneye ambulansla götürüldü . ( Ne ile götürüldü?)

Seni sevdiği için gitmedi. ( Ne için gitmedi?)

Bu araştırmayı arkadaşıyla yapmış. ( Kiminle yapmış?)