Fiilde Çatı Konu Anlatımı

Fiilde Çatı Konu Anlatımı ile Türkçe dil bilgisinin temellerini öğrenin. Ayrıntılı açıklamalar ve pratik örneklerle.

Fiilde Çatı

Fiillerin özneye ve nesneye göre aldıkları durumlara ve gösterdikleri özelliklere ÇATI denir.

Not: Çatı konusu fiillerle ilgilidir. Yüklemi isim olan cümlelerde çatı aranmaz.

Fiilde çatı konusunu anlaşılabilmesi için için “cümlenin ögeleri, fiiller ve ekler” konularını iyi öğrenilmiş olması gerekir. Peki neden özellikle bu konular? Çünkü “fiilde çatı” konusu ile ilgili sorularda;

1. İlk olarak cümledeki yüklem bulunmakta,
2. Daha sonra bu yüklemin fiil olup olmadığı tespit edilmekte,
3. Yüklemin fiil olduğu anlaşıldıktan sonra bu eylemin cümledeki özne ve nesne ile olan ilişkisi incelenmekte,
4. Bunu incelerken de ayrıca fiilin içinde bulunan bazı ekler de göz önünde bulundurulmaktadır.

Fiilde çatı konusu iki grupta incelenir.

A- Nesnesine Göre Çatılar:

1- Geçişli Fiiller

2- Geçişsiz Filer

3- Oldurgan Fiiller

4- Ettirger Fiiller

B- Öznesine Göre Çatılar

1- Etken Fiiller

2- Edilgen Fiiller

3- Dönüşlü Fiiller

4- İşteş Fiiller

NESNESİNE GÖRE ÇATI

1- Geçişli Fiiller:

Nesne alabilen fiillere “Geçişli Fiiller” denir. Yüklem “ne, neyi, kimi” sorularına cevap verir.

Aramak (Onu aramak, olur)

Biçmek Bulmak Sormak

Anlatmamak Oyalamak

Bütün şiirlerini bu kitapta toplamış.

Artık bu konuyu düşünmek istemiyorum.

Anneme onu çok sevdiğimi söyledim.

2- Geçişsiz Fiiller:

Nesne almaya fiiller “Geçişsiz Fiiller”denir. Yüklem “ne, neyi kimi” sorularına cevap vermez.

uyumak (onu uyumak, olmaz)

acımak kalmak yetişmek

susmak yatmak

Haberi alınca çok üzüldük.

İki saat kadar dinlendiler.

Bütün gün yattı, artık kalksın.

3- Oldurgan Fiiller:

Geçişsiz fiillerin “-r, -t, -dır” ekleriyle geçişli duruma getirilmesidir.

Geçişsiz / Geçişli (Oldurgan)

Durmak- durdurmak

Susmak- susturmak

Uçmak- uçurmak

Uyumak- uyutmak

Anlattığı fıkralara herkes güldü. (Geçişsiz)

Anlattığı fıkra ile herkesi güldürdü. (Oldurgan)

4- Ettirgen Fiiller

Geçişli bir fiil “-r, -t, -dır” eklerinden birini alarak geçişlilik derecesinin artırılmasıdır. Bu fiillerde işi başkasına yaptırma anlamı vardır.

Son gün çocuklara şiir okuttu.

Yeni gelen gruba çevreyi gezdirdi.

Okula gitmeden önce çocuğa şurup içireceksin.

Uyarı: Ettirgen ve Oldurgan fiilleri birbirinden ayırırken aldıkları “-r, -t, -dır” ekleri

çıkarılır ve geride kalan kısmın geçişli olup olmadığına bakılır.

ÖZNESİNE GÖRE ÇATI

1- Etken Fiiller:

Öznesi “gerçek özne” olan fiiller etken fiillerdir.

Ahu sabaha kadar uyumadı.

Serkan programı hazırlamış.

Soruyu sana soracağını bilemezdim. (gizli özne de gerçek öznedir)

2- Edilgen Fiiller:

Öznesi “sözde özne” olan fiiller edilgen fiillerdir. Edilgen fiillerin yüklemi her zaman –n ve –l eklerini almalıdır.

gidilmek taşınmak

yazılmak okunmak

Biberler kurutulmak için ipe dizildi.

Bozulan yemekler çöpe atıldı.

3- Dönüşlü Fiiller

Yüklemde bildirilen işi yapan özne aynı zamanda yapılan işten etkileniyorsa bu durumdaki fiil dönüşlü çatılıdır. Dönüşlü fiillerin hem öznesi hem de nesnesi olduğu için etken – geçişli fiillerdir.

Fiil kök ve gövdesine getirilen –n ve –l ekleriyle dönüşlü çatılı fiiller yapılır.

Üzülmek eğilmek

kırılmak sevinmek

Teyzem düğün için günlerce hazırlandı.

Söylenenlere çok kırıldı.

İki sene önce Konya’ya taşındı.

Not: Dönüşlü fiillerin öznesi gerçek öznedir, edilgen fiillerin ise sözde öznedir.

4- İşteş Fiiller

Fiil tabanına “–ş, -ış, -iş, -uş, -üş,” eklerinin getirilmesiyle oluşturulur. İşteş fiillerde bir işin birden çok özne tarafından birlikte ya da karşılıklı olarak yapıldıkları anlamı vardır.

Kuşlar uçuşuyor.

Çocuklar pastanın karşısına üşüştüler.

Yıllardır haberleşmedik.