Demokratikleşme Çabaları Konu Anlatımı

Demokratikleşme Çabaları Konu Anlatımı: Türkiye’nin demokrasi yolculuğunda atılan adımları ve bu sürecin toplumsal etkilerini detaylı bir şekilde öğrenin.

ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ DENEMELERİ

• Siyasi Partiler, demokrasinin en önemli unsurlarından biridir. Ancak I. TBMM’de partiler Meclis içerisinde siyasi görüş ayrılıklarından dolayı çeşitli gruplar vardı.
• Bu grupların içinde en etkili olanı Mustafa Kemal’in kurduğu Müdafaai Hukuk Grubu

Yorum: İlk meclisteki bütün milletvekillerinin tek amacı yurdu düşmandan kurtarmak ve Misakı Milliyi gerçekleştirmekti. Bu nedenle siyasi ayrışmaya neden olabilecek partileşmeye gidilmemiştir.

Demokratikleşmeye ve millî iradeyi hâkim kılmaya yönelik atılan adımlar

• Büyük Millet Meclisinin açılması
• Saltanatın kaldırılması
• Cumhuriyetin ilan edilmesi
• Halifeliğin kaldırılması
• Çok partili siyasi hayata geçme çalışmaları

CUMHURİYET HALK FIRKASI ( 9 EYLÜL 1923)

• Mustafa Kemal, yapacağı çalışmalar için bir siyasi oluşuma ihtiyaç duymuş bu amaçla milli mücadele sırasında oluşturulan Müdafaai Hukuk Grubunun bir uzantısı olarak 9 Eylül 1923’te Halk Fırkası’nı kurmuştur
• Kurtuluş savaşından sonra ülkemizde kurulan ilk siyasi
• Cumhuriyetin ilanından sonra adı Cumhuriyet Halk Fırkası olarak değiştirilmiş, daha sonra da Cumhuriyet Halk Partisi adını almıştır.
• Cumhuriyet Halk Partisinin başkanlığını 1923-1938 arası Atatürk, 1938-1950 arası ise kadar İsmet İnönü yapmıştır.

Halk Fırkasının kurulma nedenleri:

• İnkılâpların yapılması için bir siyasi oluşuma gerek duyulması
• Yenilikleri, halkın katılacağı bir parti aracılığıyla halka benimsetme düşüncesi
• Halkın istek ve görüşlerinin Meclise daha kolay yansımasını sağlama ve demokrasiyi kurum ve kurallarıyla işletme düşüncesi.

Cumhuriyet Halk Fırkası;

• Atatürk’ün 6 ilkesini parti felsefesi olarak kabul etmiştir.
• Ekonomide devletçilik ilkesini benimsemiştir.
• 1945 yılına kadar Meclisteki tek parti; 1950 yılına kadar da iktidar partisidir.
• Cumhuriyet Dönemi’nde yapılan inkılâpların ve Atatürk ilkelerinin uygulayıcısıdır.
• Türkiye Cumhuriyeti’nin en uzun süre iktidarda kalan

TERAKKİPERVER CUMHURİYET FIRKASI (17 KASIM 1924 – 5 HAZİRAN 1925)

• Mustafa Kemal’in Milli Mücadeledeki yakın silah arkadaşları tarafından kurulmuştur.
• Partinin kurucuları Kazım Karabekir, Refet Bey (Bele), Rauf Bey (Orbay) Ali Fuat Bey (Cebesoy), Adnan Bey (Adıvar)’dır.
• Bu partinin kurucuları aynı zamanda ordu mensubu subaylardı. Aralık 1924’te bir yasa çıkartılarak subayların siyasi partilere üye olamayacakları kararlaştırılmıştır. Bu nedenle Terakkiperver Fırkasının kurucuları ordudan istifa etmek zorunda kalmışlardır.

Yorum: Bu yasanın çıkarılmasındaki amaç; ordu ve siyaseti birbirinden ayırarak ordunun siyasete karışmasını önlemektir. Bu partinin kurulmasında Mustafa Kemal ile silah arkadaşları arasında meydana gelen siyasi görüş ayrılıkları etkili olmuştur.

• Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası parti programında;
• Dini düşünce ve inançlara saygılı olacağını,
• Serbest ekonomi politikası (liberalizm) uygulayacağını ifade etmiştir.
• Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, rejim ve laiklik karşıtların sığınağı haline geldiği ve Şeyh Sait isyanıyla ilgisi olduğu gerekçesiyle 5 Haziran 1925’te kapatılmıştır.
• Böylece çok partili hayata geçişin ilk denemesi başarısızlıkla sonuçlanmıştır.
• Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, kurulan ikinci siyasi parti ve ilk muhalefet partisidir.

SERBEST CUMHURİYET FIRKASI (12 AĞUSTOS – 18 ARALIK 1930)

• Mustafa Kemal’in isteğiyle Fethi Okyar tarafından kurulmuştur.

Amaç;

• 1929’da dünya ekonomik bunalımının etkilerini azaltma,
• Ekonomik alanda yeni politikalar üretme,
• Demokrasiyi tüm kurum ve kurallarıyla işletme,
• Hükümetin denetlenmesini sağlama,
• Halkın istek ve görüşlerini meclise tam olarak yansıtma düşüncesidir.

Serbest Cumhuriyet Fırkası;

• Ekonomide liberalizmi (serbest piyasa ekonomisi) savunmuş, Cumhuriyet’e bağlı ve laiklikten yana olacağını belirtmiştir.
• Ancak rejim karşıtlarının partiye girmeye başlaması nedeniyle, Fethi Okyar partisini feshetmek zorunda kalmıştır.

Yorum:

• Serbest Cumhuriyet Fırkasının kapatılması ile çok partili hayata geçişin ikinci denemesi de başarılı olamamıştır. Bundan sonra Atatürk döneminde çok partili hayata geçiş denemesi yapılmamıştır.
• Serbest Cumhuriyet Fırkası, Cumhuriyet döneminin ikinci muhalefet
• Serbest Cumhuriyet Fırkasının feshedilmesinden sonra çıkan Menemen Olayı, partinin kendini kapatmasındaki haklılığı ortaya çıkarmıştır.

Cumhuriyetin İlk Yıllarında Kurulan Siyasi Partiler ve Genel Özellikleri

Cumhuriyet Halk Fırkası

• İlk genel başkanı: Mustafa Kemal’dir.
• Devletçi ekonomi modelini benimsemiştir.
• İki dereceli seçim sistemini savunmuştur.
• Cumhuriyetçilik ve laiklik anlayışına bağlıdır.
• Köklü inkılapları gerekli görür.
• İki dereceli seçim: Seçmenler önce ikinci seçmen adı verilen bir grup seçmeni seçerler. Temsilciler daha sonra bu ikinci seçmenler tarafından seçilir.

Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası

• İlk genel başkanı: Kâzım Karabekir’dir.
• Liberal ekonomik modeli benimsemiştir.
• Tek dereceli seçim sistemini savunmuştur.
• Cumhuriyetçilik ilkesine bağlıdır.
• İnkılapların zamana yayılarak yapılmasını istemiştir.
• Cumhurbaşkanı seçilen kişinin, partisinden istifa etmesi gerektiğini savunmuştur.
• Tek dereceli seçim: Seçmenlerin temsilcilerini doğrudan doğruya belirlemesine olanak sağlayan bir seçim sistemidir.

Serbest Cumhuriyet Fırkası

• İlk genel başkanı: Fethi Bey’dir.
• Liberal ekonomik modeli benimsemiştir.
• Tek dereceli seçim sistemini savunmuştur.
• Cumhuriyetçilik ve laiklik anlayışına bağlıdır.
• Vergilerin yeniden düzenlenmesini gerekli görür. Kadınlara siyasi haklar verilmesini savunmuştur.

MUSTAFA KEMAL’E SUİKAST GİRİŞİMİ (16 HAZİRAN 1926)

Cumhuriyet ve laiklik karşıtları, eski İttihatçılar ve yeni rejime karşı olanlar tarafından planlanan bu suikast Mustafa Kemal’in İzmir gezisi sırasında gerçekleştirilecekti.

• Ancak, olay daha önceden haber alınınca (Mustafa Kemal’in İzmir’e bir gün gecikmeli gitmesi ve suikastçileri kaçıracak olan Giritli Şevki’nin durumu İzmir valisine bildirmesi) gerçekleştirilememiş ve suikastı planlayan 13 kişi yakalanarak İstiklal Mahkemeleri’nde yargılanmıştır.
• Bu olaydan sonra İttihat ve Terakkiciler, devlet kadrolarından tamamen tasfiye edilmişlerdir.
• İzmir suikastı Cumhuriyet rejimine, laikliğe ve inkılaplara karşı bir girişimdir.

Bilgi:

• Mustafa Kemal’in bu olaydan sonra “Benim naçiz vücudum elbet bir gün toprak olacaktır. Ancak Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır.” Diyerek Türkiye Cumhuriyeti’nin sonsuza kadar yaşayacağına olan inancını ortaya koymuştur:

TÜRKİYE CUMHURİYETİNE YÖNELİK TEHDİTLER

• Cumhuriyetin ilanından sonra ülkemizde gerçekleştirilen inkılaplar birtakım çevrelerde tepkilere neden oldu.
• Türkiye Cumhuriyetinin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmak isteyen hareket ve tehditler daha çok etnik ve dinsel kaynakları kullanarak ortaya çıkmıştır.
• Bu tehditler, cumhuriyete, laikliğe, inkılaplara ve ülkenin bölünmez bütünlüğüne karşı
• Bu tehditlerin demokratik hayatı olumsuz etkileyen iç politika sonuçları olduğu gibi, ülkemizi uluslararası alanda zor durumda bırakan dış politika sonuçları da oluyordu.

Benzer tehditler günümüz için de geçerlidir. Bunda ülkemizin;

• Dünya siyasetinde söz sahibi olması,
• Jeopolitik konumu,
• İstanbul ve Çanakkale Boğazlarına sahip olması,
• Ulaşım ve ticaret yolları üzerinde bulunması,
• Petrol ve doğal gaz boru hatları ile bir enerji koridoru olması gibi nedenler etkilidir.

Cumhuriyetin ilk yıllarında gerçekleşen aşağıdaki olaylar, hem rejime, hem laikliğe hem de inkılaplara karşıdır.

ŞEYH SAİT AYAKLANMASI (13 ŞUBAT – 3 HAZİRAN 1925)

• Laikliğe, Cumhuriyet yönetimine ve inkılaplara karşı olanlar tarafından çıkarılmıştır.
• Ayaklanmanın çıkmasında, Musul konusunda Türkiye’yi zayıf duruma düşürmek isteyen İngiltere’nin Doğu Anadolu’da yaptığı çalışmalar etkili olmuştur.
• Bingöl’de başlayan Şeyh Sait Ayaklanması, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da birçok ili içerisine alacak şekilde genişlemiştir.

Şeyh Said Ayaklanmasının bastırılması için alınan önlemler:

• İstifa eden Fethi Okyar Hükümeti yerine İsmet İnönü Hükümeti kurulmuştur.
• Takriri Sükûn (Huzuru Sağlama) Kanunu çıkarılmıştır.
• İstiklal Mahkemeleri kurulmuştur.
• Basına sansür uygulanmıştır.
• Bölgede kısmi seferberlik ilan edilmiş ve ayaklanma 3 Haziran 1925’te bastırılmıştır.

İç ve dış sonuçları

• Türkiye’nin ilk muhalefet partisi olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, isyanda rolü olduğu gerekçesiyle kapatılmıştır (5 Haziran 1925).

• Şeyh Sait isyanı, Türkiye’de çok partili hayata geçiş için ortamın uygun olmadığını göstermiştir.
• Şeyh Sait İsyanı, laik Cumhuriyet rejimini yıkmaya yönelik ilk isyandır.
• İngiltere bu isyanı kullanarak Musul sorununun Türkiye aleyhine çözümlenmesini sağlamıştır.
• Musul,1926 Ankara Antlaşması’yla İngiltere mandası altındaki Irak’a bırakılmıştır. Bu durum Misakı Milli’ye aykırıdır.
• Bu olay iç politikada yaşanan sorunların dış politikayı olumsuz etkilediğini göstermiştir.

MENEMEN OLAYI (23 ARALIK 1930)

• Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kendini feshetmesinden sonra, İzmir’in Menemen ilçesinde rejim karşıtlarının çıkarmış olduğu olaydır.
• Derviş Mehmet ve yandaşları tarafından çıkarılan olay, Menemen’de askerlik yapan öğretmen Asteğmen Kubilay şehit edilmesiyle sonuçlanmıştır.
• Olay kısa sürede bastırılmış, Derviş Mehmet ve yandaşları yakalanarak Askeri Mahkemede yargılanarak cezalandırılmışlardır.