Enerji Dönüşümleri Konu Anlatımı

Enerji Dönüşümleri Konu Anlatımı: Enerjinin çeşitli formlarda nasıl dönüştüğünü keşfedin. Ayrıntılı dersler ve uygulamalarla.

A- Fotosentez

CO₂+H₂O———C₆H₁₂O₆+O₂

Fotosentez nedir?

Üreticilerin klorofilinde ışık yardımıyla su ve karbondioksit kullanarak, besin ve oksijen üretilmesine fotosentez denir.

Fotosentez Denklemi

Karbondioksit + Su → Besin + Oksijen

6CO₂ + 6H₂O         → C₆H₁₂O₆ + 6O₂

Fotosentez için gerekli olanlar

• Işık
• Klorofil
• Karbondioksit
• Su

Fotosentez sonucu üretilenler

• Besin (Şeker = glikoz)
• Oksijen

Fotosentez yapan canlılar

• Yeşil bitkiler
• Öglena
• Mavi-yeşil algler (Su yosunu)
• Siyano bakteriler

Önemli

• Fotosentezde oksijenin kaynağı sudur.
• Besinin kaynağı karbondioksittir.
• Klorofil ışık enerjisini kimyasal enerjiye çevirir.
• Fotosentez yapan canlılarda besin birikmesi sonucu kütle artar.
• Fotosentez güneş ışığında ve yapay ışık kaynağında gerçekleşebilir.
• Kök, meyve, çiçekte fotosentez gerçekleşmez.
• Bitkilerin yeşil olan kısımlarında fotosentez yapılır.

Fotosentezi etkileyen faktörler

1. Karbondioksit

Fotosentez için karbondioksit olmalıdır. Karbondioksitin artması fotosentez hızını artırır, belirli bir seviyeden sonra sabit kalır.

1.  Su

Fotosentez için bitkinin yeterli miktarda su alması gerekir. Su miktarının artması fotosentez hızını artırır, ancak belirli bir değerden sonra fotosentezi etkilemez.

2.  Işık

Işık şiddetinin artması fotosentez hızını artırır, belirli bir değerden sonra ışık şiddetinin artması fotosentezi artırmaz. Yapay ışık kaynaklarında da fotosentez yapıla- bilir, fakat çok fazla ışığa ihtiyaç vardır.

Fotosentez en hızlı mor ve kırmızı ışıkta, en yavaş yeşil ışıkta gerçekleşir. (Bitkiler yeşil ışığı sevmezler, bu nedenle yeşil ışık yansıtarak yeşil renkte görünürler.)

1.  Sıcaklık

Fotosentez için en uygun sıcaklık 25-35 °C arasıdır. Sıcaklığın artması ya da azalması fotosentez hızını azaltır.

Fotosentez ürünleri nelerdir

Fotosentez ürünleri besin (glikoz) ve oksijendir. Fotosentezle oluşan glikoz dolaylı yollardan nişasta, selüloz, yağ ve protein gibi organik maddelere dönüşür. Kullandığımız fosil yakıtlar, ahşap ürünler, kağıt, kumaş, ilaç, plastik ürünlerde fotosentez sonucu oluşan dolaylı ürünlerdir. (Odun, kağıt yapısında selüloz bulunur.) Fotosentez olmasaydı bu organik ürünleri elde edemeyecektik.

Fotosentezin Önemi

• Fotosentez sayesinde besin ve oksijen üretilir.
• Fotosentez havadaki karbondioksiti azaltır.
• Fotosentez sayesinde sera etkisi azalır, küresel ısınma engellenir.

Fotosentez Deneyleri

1. Glikoz oluşması

Bir bitkinin fotosentez ile glikoz üretmesini anlamak için yaprak üzerine iyot çözeltisi damlatılır. İyot çözeltisinin mavi-mor renk alması yaprağın fotosentez yaparak glikoz ürettiğini gösterir. (İyot çözeltisi glikozun ayıracıdır.)

1.  Oksijen oluşması

Elodea su bitkisidir. Elodea bitkisinin üzerine deney tüpü geçiriliyor. Su dolu kaba yerleştiriliyor. Işık alan bitki fotosentez yaparak oksijen gazı üretir. Oluşan gazın aleve yaklaştırıldığında parladığı görülür.

B- Solunum

Canlıların yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmek için enerjiye ihtiyaçları vardır.

Canlıların besin maddelerini parçalayarak enerji elde etmesine solum denir.

Solunum olayı sırasında besin (glikoz) parçalanır. Besinde bulunan enerji ATP ye aktarılır.

Enerji ATP molekülü içerisinde fosfat bağları arasındadır.

Not: Bitkilerde fotosentez sadece ışık alan ortamda gerçekleşir, solunum sürekli gerçekleşir.

Solunum Sonucu Karbondioksit Oluştuğunu Nasıl Anlarız?

Solunum sonucu CO₂ oluştuğunu anlamak için kireç suyuna pipetle üflediğimizde kireç suyu bulanır. Kireç suyunun bulanması solunum sonucu karbondioksit oluştuğunu gösterir.

Karbondioksit gazı kireç suyunu bulandırır.

1.  Oksijenli solunum

Besin mitokondri içerisinde oksijen kullanılarak yakılarak enerji elde edilmesine oksijenli solunum denir.

• Besin oksijenle tam yandığı için fazla enerji elde
• Mitokondri organelinde gerçekleşir.
• Oluşan ATP miktarı fazladır.
• İnsanlar, hayvanlar, bitkiler, bazı bakteriler ve mantarlar oksijenli solunum yaparlar.
• Tohumlar çimlenme sırasında sadece solunum yapar, yaprak oluşunca fotosentez yapabilir.

Besin + Oksijen → Karbondioksit + Su + Enerji C₆H₁₂O₆ + 6O₂ → 6CO₂ + 6H₂O + 38 ATP

1.  Oksijensiz solunum (Fermantasyon)

• Besinin oksijen kullanılmadan parçalanmasıdır.
• Oksijensiz solunum sitoplazmada gerçekleşir.
• Oluşan enerji azdır.
• Oksijensiz solunum sonucunda etil alkol, laktik asit üretilir.
• Bazı bakteriler, maya mantarları, insan ve hayvanların çizgili kas hücrelerinde görülür.
• Çizgili kas hücrelerinin aşırı çalışması sonucu oksijen yeterli gelmediği için oksijensiz solunum yapılır. Oluşan laktik asit yorgunluğa neden olur.

1.  Üzüm suyundan alkol üretilmesi

C₆H₁₂O₆ → Etil alkol + 2CO₂ + 2 ATP

2.  Çizgili kas hücrelerinde zorunlu durumda oksijensiz solunum yapılır.

C₆H₁₂O₆ → Laktik Asit + 2 ATP

Oksijensiz Solunum (Fermantasyon) Ürünleri 

• Üzüm suyunun şarap (alkol) yapılması
• Hamurun mayalanması
• Sütten yoğurt ve peynir yapılması
• Üzüm suyundan sirke yapılması
• Turşu yapılması

Fotosentez ve Oksijenli Solunum İlişkisi

Fotosentez ve oksijenli solunum denklemleri birbirinin tersidir. Fotosentezde oluşan besin ve oksijen oksijenli solunumda kullanılır. Oksijenli solunumda oluşan su ve karbondioksit fotosentezde kullanılır.

Oksijenli ve Oksijensiz Solunum Arasındaki Farklar

1. Oksijenli solunum yüksek yapılı canlılarda, oksijensiz solunum basit yapılı canlılarda görülür.
2. Oksijenli solunumda oksijen kullanılır, oksijensiz solunum da oksijen kullanılmaz.
3. Oksijenli solunum mitokondri de gerçekleşir, oksijen- siz solunum sitoplazma da gerçekleşir.
4. Oksijenli solunum da su ve karbondioksit oluşur, oksijensiz solunum da etil alkol (veya laktik asit) ve karbondioksit oluşur.
5. Oksijenli solunumda 38 ATP oluşur, oksijensiz solunumda 2 ATP oluşur.
6. Oksijenli solunumda glikoz içerisindeki enerji tama- men ATP ye dönüşür, oksijensiz solunumda glikoz parçalanması sonucu oluşan etil alkol ve laktik asitte enerji kalır.

Not: Oksijenli ve oksijensiz solunum gece-gündüz sürekli gerçekleşir.